»Anadolu’nun çoğu bölgesiyle kıyaslayınca dar bir vadiye sıkışmış bir köyün belki birçok bakımdan kendine has yanlarından söz edilebilir. Ancak yine de tümüyle bir yalıtılmışlık ve özgünlük aramak anlamlı olmaz. Etkileşim mutlaktır. Bu anlamda geçmişten gelen değerlerin başka yerlerden ayrıştırılarak anlaşılmaya çalışılması mümkün değildir. Onun için bir köy tek başına incelenemeyeceğinden, çevresiyle ele almak ve değerlendirmek gerekir.

Bundan dolayı Xod’a özgü gibi görünen veya öyle olan şeyleri de-ğerlendirmeye başlamadan önce bunu Artvin ya da eski bölgesel adıyla Livane tarihi temelinde incelemek daha uygun olacaktır. Haliyle Livane’nin sınırlarının değiştiğini, buna göre yeni toplumsal ve idari ilişkilerin ortaya çıktığını veya farklılaştığını unutmamalı. Yine yukarıdaki izahla, Livane’nin de her şeyiyle kendine özgülüğünden, yalıtılmışlığından ve benzersizliğinden söz edilemez. Ancak birçok ayırıcı özelliği ve başka yerlere göre farklılığı olabilir.

Türkiye gibi tarih konusunda oldukça sorunlu yaklaşımları olan bir ülkede geçmişe ilişkin birçok veri kullanılamaz durumdadır. Bunun iki temel nedeni bulunmaktadır. İlki, bu bilgilerin her bağımsız kullanıcıya (yurttaşa diyelim) açık olmamasıdır. Öteki ise, resmi yoruma denk düşmeyen malzemelerin veya bilgilerin kullanılmasının en-gellenmesi, dahası önemli bir ölçüde de ortadan kaldırılmış olması durumudur.

Bazen birkaç kuşak içinde değiştirilen ve/ya yok edilen yerel veriler bile sorgulanmadan unutulup gitmektedir. Hiç olmazsa bunların tespitini de böylesi araştırmalarla birleştirmekle üzerine gidilecek bazı soru(n)ların güncelliği sağlanabilir.

Her şeye rağmen var olan resmi izahları da göz önünde bulundurarak ortak bir değerlendirme yapmak gerekmektedir.

Buradaki en önemli çıkış yolu, resmi ideolojinin neyi saklamak istediğini kavramaktan geçmektedir.

Eğer bu boyutuyla doğru sorular sorulursa en azından izlenmesi gereken yol belirginleşmeye başlar. Bu da belki bizden sonrakiler için bir kıvılcım işlevi görebilir.«

('Yörenin Tarihi' adlı bölümden.)